“Ruha gelince,
tanıyacaksa kendini,
bir başka ruhun
derinlerine bakması gerek:
Yabancı ve düşman, aynada gördük onu.”*
Yorgos Seferis
Yorgos Seferis tam adıyla Georgios Seferiadis, çağdaş Yunan şiirinin bu kıyıda doğmuş, bu kıyıda çocukluğunu geçirmiş, sonraki yıllarda ise, bir zamanlar evi olan kıyıda olmasa da artık, o ülkenin başkentindeki Yunan Büyükelçiliği’nde görev almış tek büyük şairdir.
Seferis, Vourla; bugünkü adı ile Urla olarak bildiğimiz İzmir’in güzel ilçesinde doğar. Ailesi dönemin zengin ailelerindendir. İlk dizelerini yazmaya başladığı 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı patlak verir. Aile Atina’ya göç eder. Avukat olan babası, Yunan Hukuk Fakültelerinde uluslararası hukuk dersleri verir, şiirler yazar hatta Lord Byron çevirileri yapar ve bunları yayımlar. Oğlunun hukuk eğitimi alması en büyük hayallerinden biridir. Gerçekleştirir de; daha sonra kendisinin de taşınacağı Paris’e gönderir onu. Yıl 1918’dir.
1925’de Atina’ya döndükten kısa bir süre sonra annesini kaybeder Seferis. Derin bir melankoli girdabında yalnızlığa sürüklenir fakat kısa bir süre sonra Vallery çevirisi ile edebiyata geri döner, 1928’de yayımlar. Takvimler 1932’yi gösterdiğinde ise ilk şiir seçkisi ‘Strofi’ (Dönemeç) yayımlanır. Strofi, 13 şiirden oluşan bir seçkidir. Tarihten ve efsanevi kişiliklerden beslenen şiiri “Destansı Öykü” ve ileriki yıllarda yazdığı “Ardıç Kuşu”; sadece kendi ruhundaki manevi yıkıntının değil aynı zamanda içinde yaşadığı çağın ne olduğunu anlamaya çabalayan modern insanın, tıpkı Odysseus gibi olayların hem içinde hem de dışında kalarak, varlığın dağınık parçalarını birleştirebilme arayışıdır bir anlamda.
Destansı Öykü bu bağlamda manevi yolculuğunun ilk evresi sayılabilir. “Öteki kıyı”, “öteki dünya”, “öteki hayat” “hafıza” “özlem” Seferis’in neredeyse tüm şiirlerinde rastlanan en belirgin ögelerdir. İmgeleri çarpıcı, derinden sarsıcı fakat beslendikleri ve dayandırıldıkları kaynak mutlaka basit ve yalındır. Yunan edebiyatının sınırlarını genişleten ve Batı şiir diline yaklaştıran, bunu dile getirdiği yeni uyumlar ve sesler kazandırarak, ince mecazlar yaratarak en önemlisi tüm bunları halk dilini kullanarak gerçekleştirmiş tartışmasız en iyi şairlerinden biridir.
Almanya’nın Yunanistan’ı işgalinden birkaç gün sonra Maro ile evlenir ve hemen akabinde Mısır’a (İskenderiye) giderler. İyi bir diplomattır artık. Londra ile başlayıp, İskenderiye ile sürecek olan kariyeri, Ankara, Lübnan ve başladığı yer olan Londra ile devam edecektir. Tüm bu yıllar boyunca muazzam eserler verir. 1963’de dünyaca bilinen bir şairdir artık.
Aynı yılın 10 Aralık günü “Hellen dünyasının kültüründen ilhamını alan seçkin ve lirik edebiyatı” nedeniyle Nobel Edebiyat ödülüne layık görülür. Bu ödüle layık görülen ilk Yunan şairdir. 1971’de son şiirini yazdıktan kısa bir süre sonra, aynı yıl içinde hayata gözlerini yumar.
Yaptığı konuşmaya şu sözlerle başlar ünlü şair:
“Şu anda kendimin bir çelişki olduğu hissini taşıyorum. Gerçekten, Akademi dilimi ödüllendirmek istedi, teşekkürlerimi ise yabancı bir dilde, dile getirmemi.”
Ve şöyle devam eder:
“Küçük bir ülkeye aitim. Halkının mücadelesinden, denizden ve güneş ışığından başka hiçbir nimete sahip olmayan Akdeniz’deki taşlık bir yarımadaya! Ülkem küçük, ama geleneği muazzam büyüktür ve bu geleneğin ayırt edici özelliği, günümüze kadar aralıksız bir süreklilikle gelmiş olmasıdır. Yunan dili uzun tarihi boyunca hep konuşulmuştur. Bütün canlı varlıklara özgü birtakım değişimleri bünyesinde özümsedi, ama arada hiçbir boşluğu yoktur. Bu geleneğin başka bir özelliği de insanlığa karşı beslediği sevgi ve adalet tutkusudur. … İsveç Akademisi’nin, hareket alanı sınırlı bir halk tarafından üretilmiş de olsalar, bu şiirler vasıtasıyla şiir sanatının tümünü onurlandırmış olması benim için çok önemlidir. İçinde yaşadığımız, endişe ve korkular altında kıvranan çağdaş dünyamızın, şiir sanatına ihtiyaç duyduğuna inanıyorum. Şiirin kökleri insanların nefesine kadar iner, soluğumuz azalsa halimiz nice olur? Şiir karşındakine güven verme eylemidir ve Tanrı biliyor ki çektiklerimizin çoğu güven eksikliğinden kaynaklanıyor.”
Yazgımız bu: dökülmüş kurşun, yazgımız değişmez –
elden bir şey gelmez.
Suya kurşun döktüler yıldızların altında, varsın yansın
ateşler.Çırılçıplak durursan aynanın önünde gece yarısı,
bir insanın geçtiğini görürsün aynanın derinliğinden,
yazgına ve gövdene egemen olacak bir insanı
yalnızlığında ve suskunluğunda
yalnızlığın ve suskunluğun insanını
ve varsın yansın ateşler.Bir gün başlayıp da öbürünün daha başlamadığı saatte
zamanın askıya alındığı saatte
o günden beri, başlangıçtan beri gövdene egemen olan
o insanı bulmalısın
onu aramalısın ki, hiç değilse sen öldükten sonra
bir başkası onu bulsun.**
Seferis, bu ülke topraklarında doğmuş ve özlemini derinden yaşamış bir şairdir. Seferis elbette ki Urla, Ege’den çıkan tek şair değildir. Necati Cumalı da sevilen önemli ve çok değerli şairlerimizden biridir. Ve ne ironiktir ki Cumalı, Seferis’in tam tersi bir göç hikayesine sahiptir. 1921’de Yunanistan’ın Florina kasabasında doğar ve Kurtuluş Savaşı sonrası ailesi ile birlikte Urla’ya göç eder. Ortak kaderleri ve ikisinin de şiir ve yazın dilinde net olarak görülen; özlem duygusudur. Seferis’in deyimi ile nostalji ve hafızanın yadsınmaz gücüdür. Çünkü der Seferis;
“Hafıza neresine dokunursan acır!”
*Argonotlar şiiri, Destansı Öykü seçkisinden, Üç Kırmızı Güvercin şiir kitabından, Cevap Çapan çevirisi, Sözcükler Yayınları
** Aya Yani Ateşleri şiiri, S. Talasinos’tan Beş Şiir seçkisinden, Üç Kırmızı Güvencin şiir kitabından, Cevap Çapan çevirisi, Sözcükler Yayınları
Not: Yorgos Seferis’in Nobel ödülünü kazandığının açıklandığı tarih bugündür. Ancak ödülü kendisine 10 Aralık günü düzenlenen törende verilecektir.
